Integriteitsscreening: zinvol instrument of puur voor de bühne? (2024)

Alle nieuwe wethouders van de gemeente Den Haag zullen in de toekomst een integriteitsscreening moeten ondergaan. Met die maatregel wil de zojuist aangetreden waarnemend burgemeester van Den Haag Johan Remkes voorkomen dat de Hofstad opnieuw wordt geconfronteerd met een corruptiekwestie die Den Haag op zijn grondvesten deed schudden. Tot op heden werden de wethouders van Den Haag nog niet lastig gevallen met een persoonlijk integriteitsonderzoek, in het bedrijfsleven ook wel een pre-employment screening genoemd. Maar dat gaat nu veranderen. De vraag is echter of een screening had kunnen voorkomen dat Richard de Mos en collega-wethouder Rachid Guernaoui door de rijksrecherche zouden worden beticht van corruptie. Dat betwijfel ik zeer.

Voordelen screening

Laat ik vooropstellen dat een integriteitsscreening van nieuwe wethouders altijd zinvol is. Als gemeente geef je daarmee het signaal af dat je het onderwerp integriteit belangrijk vindt, maak je het onderwerp bespreekbaar en kweek je bewustzijn van de mogelijke dillema's en integriteitsvraagstukken waarmee je als nieuwe bestuurder kan worden geconfronteerd. Vanuit dat oogpunt kan de maatregel van Remkes alleen maar worden toegejuicht en is een screening dus zeker niet alleen voor de bühne.

Het roept wel meteen de vraag op waarom de gemeente Den Haag een dergelijke screening eerder niet opportuun vond. Daarmee was Den Haag bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen een uitzondering. Hoewel het geen wettelijke verplichting is, laten de meeste gemeenten in Nederland hun wethouders tegenwoordig doorlichten. De burgemeester speelt als hoeder van de gemeentelijke integriteit daarbij een belangrijke rol. Die kan een dergelijk integriteitsonderzoek initiëren. Kennelijk vond voormalig burgemeester Pauline Krikke dat niet nodig.

Integriteitsscreening

Wat houdt een integriteitsscreening eigenlijk in? Met een screening, meestal uitgevoerd door een extern onderzoeks- of adviesbureau, wordt in kaart gebracht of een bestuurder mogelijke gevoelige nevenfuncties heeft of belangen die strijdig zijn met de belangen van de gemeente. Ook wordt gekeken of een wethouder niet chantabel is, zijn financiën op orde heeft en er anderszins geen noemenswaardige risico's zijn die het functioneren zouden kunnen belemmeren. Ook komt altijd aan de orde of een bestuurder niet eerder in opspraak is geraakt vanwege een integriteitskwestie. En dat is waar in dit geval natuurlijk meteen de schoen wringt. Richard de Mos was namelijk al eerder in opspraak geraakt.

Schooldirecteur

Toen De Mos in 2009 aantrad als kamerlid, stond op zijn CV vermeld dat hij schooldirecteur was. Daarmee nam De Mos een loopje met de waarheid. Hij had namelijk nooit gewerkt als schooldirecteur, maar hier alleen een opleiding voor gevolgd. Een wezenlijk verschil, maar dat vond hij kennelijk niet nodig om duidelijk te maken op zijn CV. In mijn boek De verdwenen wethouder en de gevallen burgemeester, waarin ik bekende integriteitskwesties in het openbaar bestuur bespreek, kwam deze zaak ook aan de orde.

Reikwijdte van de screening

Terug naar de screening. Hoewel een achtergrondonderzoek inzicht geeft in mogelijke risico's die er bestaan en duidelijkheid biedt over het verleden van een wethouder, leidt een screening nooit tot het advies om een kandidaat-wethouder niet te benoemen. Aan een dergelijk advies brandt geen enkel bureau zijn vingers. Ook wordt nooit uitgesproken dat er een verhoogde kans bestaat dat een wethouder, gelet op zijn verleden, mogelijk in de toekomst (wederom) niet integer gaat handelen. Zoiets kun je immers niet voorspellen. De reikwijde van een screening is daarmee beperkt. Hoogstens wordt een wethouder na een screening geadviseerd om bepaalde integriteitsrisico's te beperken. Het is aan de wethouder zelf om die adviezen op te volgen. Zij het dat een burgemeester nog wel een oogje in het zeil kan houden of de wethouder de adviezen naleeft. Maar uiteindelijk is het aan de gemeenteraad om een wethouder al dan niet te benoemen. In Den Haag en omstreken was het verleden van De Mos zeker geen geheim. Daarvoor had de gemeente geen integriteitsscreening nodig. Maar voor de raad stond het verleden van De Mos zijn benoeming kennelijk niet in de weg. Terecht of niet: want verdient een bestuurder na een misstap geen tweede kans? En staan misstappen in het verleden garant voor misstappen in de toekomst?

Conclusie

Een integriteitsscreening is een zinvol instrument dat zeker van toegevoegde waarde is en waarmee je als gemeente een duidelijk signaal kan afgeven. Maar enkel een screening zorgt er niet voor dat bestuurders geen integriteitsschendingen begaan. Integer handelen blijft altijd de verantwoordelijk van het individu zelf. Dat De Mos en Guernaoui het Haagse gemeentebestuur in opspraak hebben gebracht, moet dan ook vooral henzelf worden aangerekend.

Benieuwd geworden naar een integriteitsscreening? Lees er hier meer over.